श्री गुरु चरित्र परयाण का यह पचासवाँ अध्याय है श्री गुरु चरित्र में कुल 53 अध्याय हैं आप इन्हें एक एक कर पाठ करे सभी आधाय का लिंक नीचे दिया गया है .
- Read Previous Lesson – Shri Guru Charitra Adhyay 49
- Read Next Lesson– Shri Guru Charitra Adhyay 51
- Read – Sampurna Guru Charitra Prayan in Marathi.
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढें अपूर्व झालें ऐका ।
पूर्वी रजक-कथानका । तूंतें आपण निरोपिलें ॥ १ ॥
त्याणें मागितला वरु । राज्यपद धुरंधरु ।
प्रसन्न झाले त्यासी श्रीगुरु । दिधला वर परियेसा ॥ २ ॥
उपजला तो म्लेंच्छयातींत । विदुरानगरीं राज्य करीत ।
पुत्रपौत्रीं अनेक रीतींत । महानंदे परियेसा ॥ ३ ॥
ऐसा राजा तो यवन । होता आपण संतोषोन ।
अश्र्व गज अपार धन । पायभारा मिति नाही ॥ ४ ॥
आपण तरी यातिहीन । पुण्यवासना अंतःकरण ।
दानधर्म करी जाण । समस्त यातीं एकोभावें ॥ ५ ॥
विशेष भक्ति विप्रांवरी । असे पूर्व संस्कारीं ।
असतीं देवालयें भूमिवरी । उपद्रव नेदी तयांसी ॥ ६ ॥
त्याचे घरचे पुरोहित । तया रायासी शिकवीत ।
आपण होऊन म्लेंच्छ यात । देवद्विजां निंदावें ॥ ७ ॥
त्यातें तुम्ही सेवा करितां । त्याणें अपार दोष प्राप्ता ।
यातिधर्म करणें मुख्यता । पुण्य अपार असे जाणा ॥ ८ ॥
मंदमति द्विजयाती । देखा पाषाणपूजा करिती ।
समस्तांते देव म्हणती । काष्ठवृक्षपाषाणासी ॥ ९ ॥
धेनूसी म्हणती देव । म्हणती देव अग्नि सूर्य ।
तीर्थयात्रा नदीतोय । समस्तां देव म्हणती देखा ॥ १० ॥
ऐसे विप्र मंदमती । निराकारा साकार म्हणती ।
त्यांतें म्लेंच्छ जे भजती । अधोगति पावती ते ॥ ११ ॥
ऐसे यवन पुरोहित । रायापुढें सांगती हित ।
ऐकोनि राजा उत्तर देत । कोपेंकरुनि परियेसा ॥ १२ ॥
राजा म्हणे पुरोहितांसी । तुम्हीं निरोपिलें आम्हांसी ।
अणुरेणुतृणकाष्ठेंसी । सर्वेश्र्वर पूर्ण असे ॥ १३ ॥
समस्त सृष्टि ईश्र्वराची । स्थावर जंगम रचिली साची ।
सर्वत्रासि देव एकचि । तर्कभेद असे मतांचे ॥ १४ ॥
समस्त यातींची उत्पत्ति । जाणावी तुम्ही पंचभूतीं ।
पृथ्वी आप तेज वायु रीती । आकाशापासाव परियेसा ॥ १५ ॥
समस्तांसी पृथ्वी एक । आणिती मृत्तिका कुलाल लोक ।
नानापरीची करिती ऐक । भांडीं भेद परोपरी ॥ १६ ॥
नानापरीच्या धेनु असती । क्षीर एकचि वर्ण दिसे श्र्वेती ।
सुवर्ण जाणा तयाच रीतीं । परोपरीचे अलंकार ॥ १७ ॥
तैसे देह भिन्न जाणा । परमात्मा एकचि पूर्ण ।
जैसा चंद्र एकचि गगनीं । नाना घटीं दिसतसे ॥ १८ ॥
दीप असतां एक घरी । लाविती वाती सहस्त्र जरी ।
समस्त होती दिपावरी । भिन्नभाव कोठें असे ॥ १९ ॥
एकचि सूत्र आणोनि । नानापरीचें ओविती मणि ।
एकचि सूत्र जाणोनि । न पहावा भाव भिन्न ॥ २० ॥
तैशा याति नानापरी । असती जाणा वसुंधरी ।
समस्तांसी एकचि हरि । भिन्न भाव करुं नये ॥ २१ ॥
आणिक तुम्ही म्हणाल ऐसें । पूजिती पाषाण देवासरिसे ।
सर्वां ठायीं पूर्ण भासे । विश्र्वात्मा तो एकचि ॥ २२ ॥
प्रतिमापूजा स्वल्पबुद्धि । म्हणोनि सांगताति प्रसिद्धीं ।
आत्माराम पूजा विधीं । त्यांचे मतीं ऐसें असे ॥ २३ ॥
स्थिर नव्हे अंतःकरण । म्हणोनि करिती प्रतिमा खूण ।
नाम ठेवोनि ‘ नारायण ‘ । तया नामें पूजिताति ॥ २४ ॥
त्यांते तुम्हीं निंदा करितां । तरी सर्वां ठायीं परिपूर्ण म्हणतां ।
प्रतिष्ठावया आपुल्या मता । द्वेष आम्हीं कां करावा ॥ २५ ॥
याकारणें ज्ञानवंतीं । करुं नये निंदास्तुति ।
असती नानापरीच्या याती । आपुले रहाटी रहाटती ॥ २६ ॥
ऐशापरी पुरोहितांसी । सांगे राजा विस्तारेंसीं ।
करी पुण्य बहुवसी । विश्र्वास देवद्विजांवरी ॥ २७ ॥
राजा देखा येणेंपरी । होता तया विदुरानगरीं ।
पुढें त्याचे मांडीवरी । स्फोटक एक उद्भवला ॥ २८ ॥
नानापरीचे वैद्य येती । तया स्फोटका लेप करिती ।
शमन नोहे कवणे रीतीं । महादुःखें कष्टतसे ॥ २९ ॥
ऐसें असतां वर्तमानीं । श्रीगुरु होते गाणगाभुवनीं ।
विचार करिती आपुले मनीं । राजा येईल म्हणोनियां ॥ ३० ॥
येथें येती म्लेंच्छ लोक । होईल द्विजां उपबाधक ।
प्रकट जाहलों आतां ऐक । येथें आम्हीं असूं नये ॥ ३१ ॥
प्रकट जहाली महिमा ख्याति । पहावया येती म्लेंच्छ याति ।
आतां आम्हीं रहावें गुप्ती । लौकिकार्थ परियेसा ॥ ३२ ॥
आलें ईश्र्वरनाम संवत्सरु । सिंहराशीं आला असे गुरु ।
गौतमी तीर्थ असे थोरु । यात्राप्रसंगें जावें आता ॥ ३३ ॥
म्हणती समस्त शिष्यांसी । करा आयती वेगेंसीं ।
येतो राजा बोलवावयासी । जावें त्वरित गंगेला ॥ ३४ ॥
ऐकोनि म्हणती शिष्यजन । विचार करिती आपणांत आपण ।
जरी येईल राजा यवन । केवीं होय म्हणताति ॥ ३५ ॥
ऐसें मनीं विचारिती । काय होईल पहावें म्हणती ।
असे नृसिंहसरस्वती । तोचि रक्षील आम्हांसी ॥ ३६ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । होते गाणगापुरीं ख्याति ।
राजा यवना जाहली मति । पूर्वसंस्कारें परियेसा ॥ ३७ ॥
स्फोटकाच्या दुःखें राजा । अपार कष्टला सहजा ।
नानापरीचीं औषधें निजा । करितां तया न होय बरवें ॥ ३८ ॥
मग मनीं विचार करी । स्फोटकें व्यापिलें अपरांपरी ।
वैद्याचेनि नव्हे दूरी । काय करणें म्हणतसे ॥ ३९ ॥
बोलावूनि विप्रांसी । पुसे काय उपाव यासी ।
विप्र म्हणती रायासी । सांगो ऐका एकचित्तें ॥ ४० ॥
पूर्वजन्म पाप करितां । व्याधिरुप होऊनि पीडितां ।
दानधर्म द्यावें तीर्था । व्याधि जाय परियेसी ॥ ४१ ॥
अथवा भल्या सत्पुरुषासी । भजावें आपण भावेंसीं ।
त्याचे दृष्टिसुधारसीं । बरवें होय परियेसा ॥ ४२ ॥
सत्पुरुषाचे कृपादृष्टीं । पापें जातीं जन्म साठी ।
मग कैचा रोग पोटीं । स्फोटकादि त्वरित जाय ॥ ४३ ॥
ऐकोनियां विप्रवचन । राजा करीतसे नमन ।
मातें तुम्ही न म्हणा यवन । दास आपण विप्रांचा ॥ ४४ ॥
पूर्वापार जन्मीं आपण । केली सेवा श्रीगुरुचरण ।
पापास्तव जन्मलों जाण । यवनाचे कुळीं देखा ॥ ४५ ॥
एखादा पूर्ववृत्तांत । मातें निरोपावा त्वरित ।
महानुभावदर्शन होतां । कवणाचा रोग गेला असे ॥ ४६ ॥
रायाचें वचन ऐकोनि । विचार करिती विप्र मनीं ।
सांगू नये इये स्थानीं । एकांतस्थळ पाहिजे ॥ ४७ ॥
तुम्ही राजे म्लेंच्छयाती । समस्त तुम्हां निंदा करिती ।
आम्ही असों द्विजयाती । केवीं सांगणें म्हणताति ॥ ४८ ॥
विप्रवचन ऐकोन । विनवीतसे तो यवन ।
चाड नाहीं यातीवीण । आपणास तुम्ही उद्धरावें ॥ ४९ ॥
ऐसें रायाचें मन । अनुतप्त जहालें असे जाण ।
मग निरोपिती ते ब्राह्मण । तया रायासी परियेसा ॥ ५० ॥
विप्र म्हणती रायासी । स्थान बरवें पापविनाशी ।
जावें तुम्ही सहजेसीं । विनोदार्थ परियेसा ॥ ५१ ॥
तेथें स्थळ असे बरवें । एकांतस्थान पहावें ।
स्नान करावें मनोभावें । एकचित्तें परियेसा ॥ ५२ ॥
ऐकोनिया विप्रवचन । संतोषला राजा आपण ।
निघाला त्वरित तेथोन । पापविनाश तीर्थासी ॥ ५३ ॥
समस्तांतें राहवूनि । एकला गेला तयास्थानीं ।
स्नान करितां तत्क्षणीं । आला एक यति तेथें ॥ ५४ ॥
राजा देखोनि तयासी । नमन केलें भावेंसीं ।
दावीतसे स्फोटकासी । म्हणे उपशमन केवीं होय ॥ ५५ ॥
ऐकोनि तयाचें वचन । सांगता झाला तो विस्तारोन ।
महानुभावाचें होता दर्शन । तुज बरवें होईल ॥ ५६ ॥
पूर्वी याचे आख्यान । सांगेन ऐक विस्तारोन ।
एकचित्त करुनि मन । ऐक म्हणती तये वेळी ॥ ५७ ॥
अवंती म्हणिजे थोर नगरीं । होता एक दुराचारी ।
जन्मोनियां विप्रउदरीं । अन्योन्य रहाटतसे ॥ ५८ ॥
आपण असे मदोन्मत्त । सकळ स्त्रियांसवें रमत ।
संध्यास्नान केले त्यक्त । अन्यमार्गे रहाटतसे ॥ ५९ ॥
ऐसा दुराचारीपणें । रहाटत होता तो ब्राह्मण ।
पिंगला म्हणजे वेश्या जाण । तयेसवें वर्तत असे ॥ ६० ॥
न करी कर्म संध्यास्नान । रात्रंदिवस वेश्यागमन ।
तिचे घरींचें भक्षी अन्न । येणेंपरी नष्टला असे ॥ ६१ ॥
ऐसें असतां वर्तमानीं । ब्राह्मण होता वेश्यासदनीं ।
तेथें आला एक मुनि । ‘ ऋषभ ‘ नामा महायोगी ॥ ६२ ॥
तया देखोनि दोघेंजण । करिती साष्टांगीं नमन ।
भक्तिभावेंकरुन । घेऊनि आलीं मंदिरांत ॥ ६३ ॥
बसों घालिती पीठ बरें । पूजाकरिती षोडशोपचारें ।
अर्घ्यपाद्य देवोनि पुढारें । गंधाक्षता लाविताति ॥ ६४ ॥
नानापरिमळ पुष्पजाती । तया योगियासी पूजिती ।
परिमळ द्रव्य अनेक रीतीं । वाहिलें तया योगेश्र्वरा ॥ ६५ ॥
चरणतीर्थ धरुन । पान करिती दोघेजण ।
त्यासी करविती भोजन । नानापरी पक्वानेसीं ॥ ६६ ॥
करवूनियां भोजन । केलें हस्तप्रक्षालन ।
बरवा पलंग आणोन । देती तया योगियासी ॥ ६७ ॥
तयावरी केलें शयन । तांबूल देती आणोन ।
करिती पादसेवन । भक्तिभावें दोघेजण ॥ ६८ ॥
निद्रिस्त झाला योगेश्र्वर । दोघें करिती नमस्कार ।
उभें राहोनि चारी प्रहर । सेवा केली भावेंसीं ॥ ६९ ॥
उदय झाला दिनकरासी । संतोषला तो तापसी ।
निरोप घेऊनि संतोषी । गेला आपुल्या स्थानासी ॥ ७० ॥
ऐसें विप्रें वेश्याघरीं । क्रमिले क्वचित् दिवसवरी ।
प्राय गेली त्याचे शरीरीं । वृद्धाप्य जाहलें तयासी ॥ ७१ ॥
पुढें तया विप्रासी । मरण आलें परियेसी ।
पिंगला नाम वेश्येसी । दोघे पंचत्व पावली ॥ ७२ ॥
पूर्वकर्मानुबंधेसीं । जन्म झाला राजवंशी ।
दशार्णवाधिपतीच्या कुशीं । वज्रबाहूचे उदरांत ॥ ७३ ॥
तया वज्रबाहूची पत्नी । नाम तिचें असे ‘ सुमती ‘ ।
जन्म जाहला तिचे पोटीं । तोचि विप्र परियेसा ॥ ७४ ॥
तया वज्रबाहूसी । ज्येष्ठ राणी-गर्भेसी ।
उद्भवला विप्र परियेसीं । राजा समारंभ करीतसे ॥ ७५ ॥
देखोनियां तिचे सवतीसी । क्रोध आला बहुवसीं ।
गर्भ झाला सपत्नीसी । म्हणोनि धरिला द्वेष मनीं ॥ ७६ ॥
सर्पगरळ आणोनि । दिल्हें सवतीस नानायत्नीं ।
गरळ भेदिलें अतिगहनीं । तया राया-ज्येष्ठस्त्रियेसी ॥ ७७ ॥
दैवयोगे न ये मरण । भेदिलें विष महादारुण ।
सर्व शरीरीं झाले व्रण । महाकष्ट भोगीतसे ॥ ७८ ॥
ऐशापरी राजपत्नी । झाली प्रसूत बहुकष्टेनीं ।
उपजतां बाळाचे तनीं । सर्वांगी व्रण मातासुतासी ॥ ७९ ॥
महाक्लेशीं पीडित । सर्वांगीं स्फोटक बहुत ।
रात्रंदिवस आक्रंदत । कष्टत होती परियेसा ॥ ८० ॥
विष व्यापिलें सर्वांगासी । म्हणोनि आक्रंदती दिवानिशीं ।
दुःख करी राजा क्लेशी । म्हणे काय करुं आतां ॥ ८१ ॥
देशोदेशींच्या वैद्यांसी । बोलाविती चिकित्सेसी ।
वेंचिती द्रव्य अपारेंसीं । कांही केलिया नव्हे बरवें ॥ ८२ ॥
तिथे माता-बाळकांसी । व्रण झाले बहुवसीं ।
निद्रा नाही दिवानिशीं । सर्वांगीं कृमि पडले जाणा ॥ ८३ ॥
त्यांते देखोनि रायासी । दुःख झालें बहुवसीं ।
निद्रा नाही दिवानिशीं । त्यांचे कष्ट देखोनियां ॥ ८४ ॥
व्यथेंकरुनि मातासुत । शरीर सर्व कृश होत ।
अन्न उदक नवचे क्वचित । क्षीण जाहलीं येणेंपरी ॥ ८५ ॥
राजा येऊनि एके दिवशीं । पाहे आपुले स्त्री-सुतासी ।
देखोनियां महाक्लेशी । दुःख करी परियेसा ॥ ८६ ॥
म्हणे आतां काय करुं । केवीं करणें प्रतिकारु ।
नाना औषध विचारु । करितां स्वस्थ नव्हेचि ॥ ८७ ॥
स्त्रीपुत्रासी ऐशी गति । जिवंत शव झालीं असतीं ।
यांते नव्हे बरवें निश्र्चितीं । केवीं पाहूं म्हणतसे ॥ ८८ ॥
आतां यांसी पहावयासी । कंटाळा येतो आम्हांसी ।
बरवें नव्हे सत्य यासी । काय करणें म्हणतसे ॥ ८९ ॥
यांतें देखतां आम्हांसी । व्रण लागती देहासी ।
हे असती महादोषी । यांतें त्यजूं म्हणतसे ॥ ९० ॥